Nghệ sĩ tồn tại bằng tác phẩm, hẳn
nhiên là vậy, họ hiện hữu muôn đời bằng sự sáng tạo trên mỗi thước phim, vai
diễn, ca khúc… Nhưng một ngày, mất đi một sự hiện diện, hình kia đã thôi không
còn đổ bóng, dẫu trăm ngàn tác phẩm còn lưu danh, vẫn cứ thấy mất mát, hụt
hẫng, đau đớn đến vô cùng.
NSND Thanh Tòng đã khiến bao trái
tim người thân, đồng nghiệp và công chúng nghẹn ngào, thảng thốt như thế. Hình
như Chuông vàng Vọng cổ đang vào mùa, xa hơn, giải Trần Hữu Trang, giải Mộc
Quán Nguyễn Trọng Quyền… lẽ nào, đã vắng bóng ông thật sự, ở cả vai trò giám
khảo, cố vấn nghệ thuật hay phụ diễn cho lớp nghệ sĩ cháu con.
Có một ngày, đàn chùng dây, tiếng
song loan đành tắt, cải lương vắng ngắt… Năm 1984, trong chuyến lưu diễn châu
Âu – chuyến lưu diễn văn hóa đầu tiên của nghệ sĩ hai miền Nam Bắc thời hòa
bình – trên sàn tập tại Việt Nam, nghệ sĩ Thanh Tòng vào vai Mẫn Đạt – chồng
của Kim Anh (NSND Lệ Thủy) trong vở Đời cô Lựu.
Anh vào vai dễ dàng, lột tả chất học
đòi và bị nô dịch văn hóa. Anh tạo nền cho NSND Ngọc Giàu tung hứng và phô bày
chất hài quái kiệt. Còn anh, sắc, mỏng và tỉnh rụi, cảm giác như anh vừa diễn
vừa quan sát Mẫn Đạt. Khán giả cứ thế thuộc, thở theo từng câu thoại của Mẫn
Đạt và cô Bảy Cán Vá.
Xuất ngoại, 2-84 gặp sự biến. Tình
thế không thể xoay chuyển, lập tức, NS Thanh Tòng đôn vai của NS Thành Được.
Anh trách nhiệm, nồng hậu, chỉn chu. Có lẽ vậy mà mọi áp lực anh đều nén hết
vào trong; gặp anh ở đâu, lúc nào, giữa những ngày Paris lạnh giá ấy, trên tay
đều là cuốn tuồng. Anh đọc, anh nghiên cứu và… trầm lặng.
Ngày công diễn, anh khiến tất cả mọi
người đều giật mình thán phục. Nếu một Võ Minh Thành của Thành Được phong nhã,
phong trần thì Võ Minh Thành của Thanh Tòng lại mực thước, thâm trầm. Ở mỗi
đoạn đời của nhân vật cô Lựu, tôi đều được truyền cái cảm xúc ấm áp, chở che,
bao dung, vững chãi của người bạn diễn Thanh Tòng. Màn gặp con, cảnh cuối, mọi
tinh tế của diễn xuất nằm trọn trong việc xử lý của hai chúng tôi với chiếc
khăn rằn.
Và NS Thanh Tòng đã trau chuốt đường
dây, đã nuôi dưỡng trọn vẹn cảm xúc cho tôi đi hết bài vọng cổ rứt ruột ấy. Một
điểm cần nói, người nghệ sĩ bậc thầy của cải lương tuồng cổ khi vào một vai
kinh điển của cải lương tâm lý xã hội, đối với NSND Thanh Tòng, đó đơn giản chỉ
là một sự khám phá tiếp nối. Một ngộ nhận đáng tiếc là không ít người cho rằng,
diễn hay là diễn… tự nhiên.
Nhưng kỳ thực, nghệ thuật sân khấu
là nghệ thuật của ca diễn y như thực nhưng không phải là thật, giữa hai bờ
khoảng cách ấy, nó mang lại cảm xúc ảo – thực kỳ diệu, khiến công chúng một khi
bước vào rạp hát là như một “kẻ bị bỏ thuốc mê”.
NSND Thanh Tòng đã xử lý các trình
thức tuồng cổ vào trong nghệ thuật diễn xuất của tuồng tâm lý hiện đại hết sức
tinh tế, tài hoa. Cái gốc vẫn giữ chặt mà ngọn lẫn cành cứ được tắm tưới, vươn
cao. Tài năng này, ngay cả khi vào một vai… đáng ghét là Định trong Nửa đời
hương phấn, anh cũng có những xử lý về trình thức – động tác rất bài bản. Mọi
di chuyển, đứng ngồi, ngả đầu, né vai giữa anh và tôi đều có tính toán, sắp đặt
trong từng khắc từng giây; nếu có ngẫu hứng thì cũng là sự đồng điệu để không
làm lỡ đà của nhau.
Tôi biết ơn Thanh Tòng vì sự ân cần
ấy. Một dấu ấn, một kỷ niệm làm nghề đẹp của tôi với NSND Thanh Tòng trong lần
gần đây nhất là trích đoạn Thái hậu Dương Vân Nga. Và cũng trong những lần gần
đây nhất ấy, tôi biết anh bị khớp nặng, đứng ngồi đều khó khăn, thế mà vì tôi,
vì khán giả, anh cố gắng, anh chịu đựng để đảm bảo phần vũ đạo vẫn uy dũng,
trang nghiêm.
Có lúc, đứng từ bệ cao, nhìn người
bạn diễn di chuyển, tập trung cho những đường gươm hào hoa, lòng tôi tràn ngập
sự kính trọng và cảm thấy… nợ nghề anh biết mấy. Là con nhà nòi, người lưu giữ
vốn quý của sân khấu cải lương Hồ Quảng, nhưng cái đáng quý hơn nữa ở NSND
Thanh Tòng là ông có công lớn trong việc chuyển cải lương Hồ Quảng sang cải
lương tuồng cổ, ghi dấu bằng chính những nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Việt
Nam.
Để biến những điệu bộ của cải lương
Hồ Quảng sang những trình thức vũ đạo của cải lương tuồng cổ một cách uyển
chuyển, điệu nghệ và hào hoa như thế, tôi hình dung, đằng sau cái tư chất nghệ
sĩ, Thanh Tòng còn là một nhà khảo cứu, với sức lao động bền bỉ , tận tụy, thầm
lặng.
Chỉ ray rứt một điều, hãy còn trong
ông nhiều “bí mật” của nghề và nghiệp, nhiều khát vọng mà con người tài hoa và
nghiêm cẩn ấy ấp ủ… Kho tàng lịch sử dân tộc hào hùng, bất khuất, vang dội của
suốt mấy ngàn năm là đề tài bất tận cho sân khấu cải lương. Nhưng nếu không có
một con người say mê, mẫn tiệp như Thanh Tòng, ai sẽ đánh thức nguồn cảm hứng
vô tận ấy… Tôi nghĩ về điều này từ nhiều năm trước khi sân khấu cải lương nói
riêng và nền văn hóa nghệ thuật truyền thống nước nhà nói chung đang chỉ tồn
tại qua từng trích đoạn, mảng miếng.
Ông ra đi, cái “đấm tay” ấy càng vô
vọng… Ngồi cạnh NSND Thanh Tòng qua nhiều mùa giải trong vai trò giám khảo, mới
thấy sự tường tận về nghề lẫn… đời của ông. Nghiêm túc, chỉn chu, đòi hỏi cao
trong chuyên môn nhưng bao giờ, lẫn trong những nhận xét, góp ý công tâm, thẳng
thắn ấy là cái tình trĩu nặng, ông vừa là người thầy vừa là người cha, ấm áp,
bao dung.
Thậm chí, đôi khi ông hơi vị tình mà
áy náy. Với con gái Quế Trân, ông càng nghiêm khắc, mặc dù, cái đêm Quế Trân
đăng quang giải Trần Hữu Trang, tôi nhớ ở sân khấu Nhà hát Hòa Bình, trên sân
khấu, con gái khóc vì xúc động, vì vui mừng, vì những nhọc nhằn học nghề, làm
nghề thì dưới hàng ghế khán giả, một người cha đã không kềm được những giọt
nước mắt thương con, trọng con, tin con vì nó đã chịu bao khó khăn, áp lực và
thử thách để bám nghề.
Nhìn con đường trưởng thành của Quế
Trân là thấy cả nền tảng giáo dục và tư cách giáo dưỡng của Thanh Tòng và vợ
của ông. NSƯT Quế Trân là một sự tiếp nối xứng đáng và đầy kỳ vọng của NSND
Thanh Tòng. Tôi nhìn thấy một sự lưu dấu, truyền tụng và hơn thế, là một nét
khai phá đầy văn minh trong cách thức làm nghề, giữ nghề của Quế Trân và các
nghệ sĩ cùng thế hệ như Hữu Quốc, Trinh Trinh, Tú Sương, Điền Trung, Thanh
Thảo, Bình Tinh…
Nhiều lần có dịp hát cùng sân khấu,
như một thói quen, sau suất hát của Thanh Tòng hay Quế Trân, bao giờ tôi cũng
lẳng lặ ng quan sát một người phụ nữ đẹp, có cốt cách, rất chu đáo chờ đón.
Đường về nhà của hai cha con – nghệ sĩ Thanh Tòng – Quế Trân không thể bằng
phẳng và êm ái hơn nếu vắng đi người phụ nữ ấy… Giờ, tôi lại thảng thốt lo, hai
người phụ nữ ở lại, sẽ phải chống chỏi thế nào trong sự mất mát này, sẽ phải
dìu nhau đi trên đoạn đường còn lại.
Về nhà. Chiều nay, tôi bước vào
phòng thu. Cái thanh âm ngũ cung chợt cất lên, như đã từng rao trong suốt quãng
đời gần sáu mươi năm ca kỹ. Lòng tôi bỗng vắng bặt lạ thường. Một vì sao đã
lặn. Một thanh âm đã thôi vang… Chỉ có gió là âm u thổi. Gió tiễn một vầng mây…
NSND Bạch Tuyết
Theo Báo Phụ Nữ
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét